Trong bối cảnh hiện nay, sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI), tự động hóa, dữ liệu lớn và công nghệ số đang mở ra một kỷ nguyên tăng trưởng mới. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra một thách thức cấp bách về việc chuyển đổi kỹ năng và cơ cấu lao động. Tại Việt Nam, nơi thị trường việc làm vẫn phụ thuộc nhiều vào lao động phổ thông, nhu cầu cải cách hệ thống đào tạo và thiết kế lại chiến lược phát triển nhân lực trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư với nền tảng là trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), tự động hóa và robot đang làm thay đổi căn bản bản chất của việc làm. AI không còn chỉ xử lý tự động đơn thuần mà đã xâm nhập vào nhiều lĩnh vực như kế toán, chăm sóc khách hàng, thiết kế đồ họa, tiếp thị nội dung, và đang được tự động hóa một phần hoặc toàn bộ. Theo các chuyên gia công nghệ, khoảng 70% công việc truyền thống tại Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng bởi AI trong vòng 10 năm tới.
Trong lĩnh vực tài chính, nhiều ngân hàng đã thu hẹp mạng lưới phòng giao dịch truyền thống và chuyển sang các nền tảng số. Các tác vụ như kiểm soát chứng từ, xử lý giao dịch, thậm chí đánh giá tín dụng đang được AI hỗ trợ hoặc đảm nhiệm. Ví dụ, trong ngành kế toán, các phần mềm ứng dụng AI đã có thể thực hiện nhiều chức năng như tự động hóa xử lý hóa đơn, kiểm toán thông minh, trợ lý ảo cho báo cáo tài chính. Chỉ những nhiệm vụ yêu cầu tương tác với con người như làm việc với cơ quan thuế, tư vấn tài chính, ra quyết định cuối cùng vẫn còn cần chuyên viên đảm trách.
Công nghệ cũng đang định hình lại cách các doanh nghiệp tổ chức nguồn lực. Xu hướng mới không chỉ là tự động hóa mà là chuyển đổi từ năng suất cá nhân sang hợp tác giữa con người và máy móc. Các doanh nghiệp đang xây dựng ‘lực lượng lao động 2.0’, nơi con người và AI cùng phối hợp trong vận hành.
Bài toán lớn nhất đặt ra cho Việt Nam hiện nay là chất lượng nguồn nhân lực chưa theo kịp đòi hỏi của công nghệ mới. Hệ thống giáo dục và đào tạo hiện hành còn thiếu sự linh hoạt, chương trình đào tạo chưa theo kịp tốc độ thay đổi của công nghệ và chưa gắn kết chặt chẽ với nhu cầu của doanh nghiệp. Do đó, cải cách hệ thống đào tạo và thiết kế lại chiến lược phát triển nhân lực là điều cần thiết để giúp Việt Nam có thể tận dụng cơ hội từ công nghệ và đạt được sự phát triển bền vững.
Nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam đã bắt đầu nhận thức được tầm quan trọng của việc chuyển đổi số và phát triển nhân lực công nghệ. Phó Tổng Giám đốc kiêm Giám đốc khối Công nghệ thông tin Ngân hàng Lộc Phát (LPBank) Lưu Danh Đức thừa nhận rằng ngân hàng đầu tư mạnh cho chuyển đổi số nhưng lại thiếu hụt nguồn nhân sự giỏi cả tài chính lẫn công nghệ. Trong quý I-2025, LPBank đã cắt giảm hơn 1.600 nhân viên ở các vị trí giao dịch truyền thống, trong khi vẫn ‘săn’ nhân sự công nghệ đủ năng lực vận hành hệ thống AI, dữ liệu, an ninh số.
Trước thực tế đó, nhiều trường đại học và viện nghiên cứu đã bắt đầu hành động. Học viện Ngân hàng đã triển khai các khóa học ngắn hạn về công nghệ cho cán bộ ngân hàng và đề xuất xây dựng khung năng lực số theo từng vị trí công việc. PGS.TS Phạm Thị Hoàng Anh, Phó Giám đốc Học viện Ngân hàng, cho rằng đây là cách thiết thực để nâng cao chất lượng nguồn lực công nghệ trong ngành tài chính – ngân hàng.
Ngoài ra, các chuyên gia cũng cho rằng cải cách ở đại học chỉ là phần ngọn, để kiến tạo lực lượng lao động thích ứng công nghệ, cần bắt đầu từ giáo dục phổ thông. Hệ thống giáo dục cần trang bị cho học sinh tư duy nền tảng, khả năng sáng tạo, tinh thần học hỏi và giá trị đạo đức – những yếu tố then chốt giúp người trẻ có thể học tập và làm việc suốt đời trong một thế giới liên tục biến động.
Về chính sách vĩ mô, các chuyên gia đều cho rằng Việt Nam cần một chiến lược quốc gia về phát triển nhân lực khoa học và công nghệ. Chiến lược này cần đi từ việc dự báo chính xác nhu cầu nhân lực, xác định khung kỹ năng số cần thiết cho từng nhóm nghề nghiệp, đến việc xây dựng các chương trình đào tạo linh hoạt, có khả năng đào tạo lại và nâng cấp kỹ năng nhanh chóng. Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cho biết công nghệ thay đổi nhanh đến mức ‘mỗi sản phẩm mới chỉ có vòng đời 6 tháng đến một năm’, vì thế đào tạo nhân lực công nghệ không thể là nhiệm vụ ngắn hạn mà phải là quá trình liên tục và theo chu kỳ ngắn.
Tác động của công nghệ không chỉ là bài toán máy móc thay thế con người mà là cơ hội để nâng cấp toàn bộ cấu trúc lao động theo hướng hiện đại, hiệu quả và bền vững. Trong dòng chảy này, con người vẫn giữ vai trò trung tâm nhưng là những người biết học hỏi, làm chủ công nghệ và sẵn sàng thích ứng trong một thế giới liên tục đổi thay.
