Làng Ubang, Nigeria – Một Hiện Tượng Ngôn Ngữ Độc Đáo
Ở làng Ubang, Nigeria, một hiện tượng ngôn ngữ độc đáo đã tồn tại trong nhiều năm, thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nhân chủng học. Nằm giữa hai ngọn núi thuộc khu vực Obudu, bang Cross River, làng Ubang là nơi sinh sống của một cộng đồng chủ yếu theo đạo Thiên Chúa và sống bằng nghề trồng ca cao. Điều đặc biệt ở làng này là bé trai và bé gái được dạy hai ngôn ngữ khác nhau ngay từ khi còn nhỏ.
Ngay từ khi còn nhỏ, đàn ông và phụ nữ ở làng Ubang đã sử dụng hai ngôn ngữ hoàn toàn khác nhau. Chẳng hạn, phụ nữ gọi váy là ‘kaket’, trong khi đàn ông dùng từ ‘nki’. Giày lần lượt được gọi là ‘abuo’ và ‘okpok’ bởi phụ nữ và đàn ông. Từ ‘cây’ cũng có hai từ khác nhau: ‘kitchi’ với nam và ‘okweng’ với nữ. Đây không phải là sự khác biệt về phát âm mà là hai hệ từ vựng hoàn toàn khác nhau.
Nhà nhân chủng học Chi Chi Undie cho rằng, mặc dù nam và nữ ở Ubang vẫn chia sẻ nhiều từ chung trong giao tiếp hằng ngày, nhưng cũng tồn tại một số từ hoàn toàn khác biệt tùy theo giới. Người dân ở làng Ubang, Nigeria, đều hiểu nhau vì trẻ em lớn lên trong gia đình và học song song hai hệ ngôn ngữ.
Bé trai sẽ bắt đầu quá trình chuyển đổi ngôn ngữ khi khoảng 5-6 tuổi. Trong giai đoạn này, các em được cha, anh, chú hoặc người thân nam trong gia đình hướng dẫn cách sử dụng từ vựng dành riêng cho đàn ông, gọi là Ofe. Để duy trì hai hệ từ vựng riêng biệt của nam (Ofe) và nữ (Araseke), cộng đồng tổ chức các lớp học buổi tối không chính thức giúp trẻ em và người lớn ôn luyện.
Hiện nay, nhiều dự án ghi âm đang được thực hiện nhằm lưu giữ hai ngôn ngữ trước ảnh hưởng của tiếng Anh và xu hướng thoát ly đi làm ăn bên ngoài làng của giới trẻ. Tù trưởng Oliver Ibang của làng Ubang cho rằng việc chuyển đổi ngôn ngữ của bé trai khi 5-6 tuổi là một dấu mốc đánh dấu sự trưởng thành về mặt văn hóa.
Nhà nhân chủng học Chi Chi Undie cho rằng hai ngôn ngữ ở Ubang bắt nguồn từ văn hóa lưỡng giới, nơi nam và nữ sống và vận hành trong hai không gian tách biệt, ít khi giao thoa. Tuy nhiên, bà thừa nhận đây là giả thuyết yếu vì mô hình này tồn tại ở nhiều nơi tại châu Phi nhưng không xuất hiện hiện tượng phân chia ngôn ngữ theo giới.
Ngôn ngữ Ubang chưa từng được ghi chép, hoàn toàn truyền miệng qua các thế hệ. Trong khi đó, tiếng Anh được sử dụng trong trường học và ngày càng chiếm ưu thế trong đời sống giới trẻ Nigeria. Cùng với xu hướng thanh niên rời làng đến các thành phố như Calabar và Lagos, hai hệ ngôn ngữ nam và nữ ở Ubang đang đối mặt nguy cơ mai một.
